Чет эллик жангчилар, хусусан ўзбеклар Суриядан қувиладими?

Суриядаги фуқаролик урушида минглаб марказий осиёликлар турли гуруҳлар сафида жанг қилиб келди. Хўш, уларни қайси кучлар ҳаракатга келтирди? Аш-Шара Трамп ва бошқаларнинг хорижлик жангариларни чиқариб юбориш талабини бажарадими? “Геосиёсат”нинг шу мавзудаги сонида сиёсатшунослар Фарҳод Каримов ва Бектош Бердиев меҳмон бўлди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

— Суриядаги марказий осиёликлар асосан қайси гуруҳлар сафида?

Фарҳод Каримов: Марказий Осиё аҳолиси Сурияда нима содир бўлаётгани, қандай сиёсий мақсадлар ётгани, у ердаги асосий ҳаракатга келтирувчи кучлар кимлар эканини билиб олиши керак. Сурияда фуқаролик уруши бошланганда, турли хил минтақалардан, турли хил миллат ва элатлардан ташкил топган гуруҳлар шаклланди. Марказий осиёликлар энг кўп тўпланган гуруҳлардан кўзга кўрингани “Катибат ат-Тавҳид вал-Жиҳод”, айнан шу гуруҳ 2014 йилдан фаолияти сезила бошлаган. Биринчи навбатда улар “Ал-Қоида” билан ҳамкорликда, кейинчалик эса Жўлоний (Аш-Шара) лидери бўлган “Таҳрир аш-Шом” билан яқин ҳамкорликда фаолият юритган. Гуруҳ Суриянинг асосан Ҳалаб ва Идлиб атрофларида фаол бўлган.

Уларнинг асосий мотиви – шариат асосига қурилган халифалик давлатини барпо этиш, шу орқали биринчи навбатда Исроилга қарши курашиш эди. Лекин Аҳмад Аш-Шара ҳокимиятни қўлга киритганидан кейин, бундай йўл билан халқаро даражада тан олинмаслигини билди. Чунки уни қўллаб-қувватлаган, унинг ҳокимиятини тан олган айрим давлатлар, ҳатто минтақа давлатлари ҳам унинг бундай шиорлар ва мақсадлардан воз кечишини талаб қилишди.

Европа давлатларининг бир қатор ташқи ишлар вазирлари, етакчи сиёсатчилари Дамашққа келиб, Аш-Шара билан мулоқот ўрнатишди. Глобал ҳамжамият Суриянинг ўтиш ҳукуматига ягона бир дин эмас, балки барча динларни ҳурмат қилувчи, виждон эркинлигига асосланган, миллатлараро тотувликни таъминлайдиган ҳукумат шакллантиришни талаб қилган.

Шу тариқа, 2014 йилда “Таҳрир аш-Шом” ташкилоти тузилгандаги шиорлардан Аҳмад Аш-Шара воз кечди, у мужоҳид сифатида эмас, замонавий дунёвий сиёсатчи сифатида намоён бўла бошлади.

Бектош Бердиев: Минтақада ташкил этилган асосий гуруҳ бу ИШИД эди. Шунингдек, “Ал-Қоида”нинг трансформациялашуви натижасида вужудга келган “Жабҳат ан-Нусра” (бу гуруҳга ҳам Жўлоний бошчилик қилган) ҳам кучли ташкилот эди, лекин бир вақтнинг ўзида ИШИДга бўйсунишини эълон қилган, кейинчалик эса 2013 йилда Айман ал-Завоҳирий бу гуруҳни “Ал-Қоида”нинг филиали сифатида тан олди. Бу ташкилот таркибида ҳам кўплаб марказий осиёликлар иштирок этгани ҳақида маълумотлар бор.

2017 йилда “Жабҳат Фатҳ ал-Шам” бошқа гуруҳлар билан бирлашиб, “Таҳрир аш-Шом”ни шакллантирди. Шунингдек “Катибат ал-Имом ал-Бухорий” ва “ИШИД вилояти Хуросон” деган гуруҳларда ҳам марказий осиёликлар мавжуд.

— Ушбу гуруҳларда Марказий Осиёнинг қайси давлатларидан кетганлар кўпроқ?

Бектош Бердиев: Мамлакат аҳолисининг сонидан келиб чиқсак, вазият турлича. Масалан, Қирғизистон аҳолиси кичик бўлса-да, Сурияда қирғизистонликлар жуда кўп. Миллий таркиб бўйича қарайдиган бўлсангиз, қирғизистонлик этник ўзбеклар кўпчиликни ташкил қилади. Уларнинг кўпчилиги ижтимоий тармоқларда гапирганида ўзбекзабон аудиторияни нишонга олади ва ўзбек аудиторияси ҳайрон қолади, ахир бу ўзбек тилида гапиряпти-ку, деб. Лекин уларнинг аксарияти Қирғизистон фуқаролари.

Марказий осиёликлар ичида сон жиҳатдан иккинчи ўринда, тан олиб айтишимиз керак, Ўзбекистон фуқаролари. Учинчи ўринда тожикистонликлар туради. Тожикистон фуқаролари орасида ҳам тожиклар, ҳам этник ўзбеклар бор.

Сурияда Қозоғистон фуқаролари йўқ эмас, лекин анча кам. Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларидан, Кавказдан борганлар, шунингдек, уйғурларга нисбатан, қозоқларнинг сони сезиларли кам. Туркманистонликлар эса энг кам дейишимиз мумкин.

Суҳбатни тўлиқ шаклда YouTube'да томоша қилишингиз мумкин.

Нормуҳаммадали Абдураҳмонов суҳбатлашди.