Мюнхен “революцияси”: Путин ғалаба қозонди, Европа шокда

АҚШ вице-президенти Жей Ди Вэнс Мюнхен хавфсизлик конференциясидаги нутқи билан дунёни лол қолдирди. Америка ва Европа муносабатлари 180 градусга ўзгармоқда. Сиёсатшунос Камолиддин Раббимовнинг Kun.uz'даги колонкаси.

Ўтган ҳафта, 14-16 феврал кунлари Германиянинг Мюнхен шаҳрида хавфсизлик бўйича навбатдаги йиллик конференция бўлиб ўтди. Мюнхен конференцияси – глобал хавфсизлик бўйича дунёдаги энг йирик тадбир ҳисобланади. Унда бутун дунёдаги хавфсизликка бағишланган энг муҳим йўналишлар айтилади.

Бу сафарги Мюнхен конференцияси тарихда қолади.

Бир куннинг ўзида, аниқроғи 14 феврал куни АҚШ вице-президенти Жеймс Венс Мюнхенда, Пентагон бошлиғи Пит Ҳегсет эса Варшавада европаликларни мутлақ шокка солувчи чиқиш қилишди.

Хўш, Венс ва Ҳегсет нималар дейишди? Уларнинг чиқишларидаги асосий тезислари қўйидагича:

• Европа Иттифоқига таҳдид – Россия Федерацияси ёки Хитой Халқ Республикаси томонидан эмас, Европанинг ўзидан келяпти. Европа ашаддий миллатчиларга кун бермаяпти, шунинг учун Европа демократияси – демократия эмас. Ашаддий ўнгларга, миллатчиларга йўл беринг!
• Европа – АҚШнинг рақиби. Бундан кейин ўз хавфсизлигингизни ўзингиз таъминлашни ўйланг. АҚШ ўз ресурсларини сарфлаб, бундан кейин сизни ҳимоя қилмайди. АҚШнинг Европадаги ҳарбий кучлари чиқиб кетиши – вақт масаласи.
• Украинанинг 2014 йилги чегараларга қайтиши – имконсиз, реал бўлмаган талаб. Биз бу талабни қўлламаймиз.
• Украинанинг НАТОга аъзо бўлиш талаби – нотўғри ва нореал бўлган талаб. Биз Украинанинг НАТОга аъзо бўлишини қўллаб-қувватламаймиз.

Бу қарашлар АҚШ ва Европа муносабатларини 180 градусга ўзгартиради.

Иккинчи жаҳон урушидан кейин, биринчи марта АҚШ Европадан кетиш ниятида.

АҚШ шу пайтга қадар Европа ишларида, Украина мудофааси масаласида Европа ва Украинанинг энг асосий ҳомийси, ҳимоячиси эди. Энди АҚШ бетараф томон бўлиб, Россия-Украина ва Россия-Европа ўртасида ўртакашлик қилмоқчи. Бу – тарихий, ниҳоятда катта бурилиш.

Доналд Трампнинг ҳокимиятга келиши натижасида, кутилмаганда, Путин жуда катта ғалаба қозонди. Путиннинг энг катта тарихий орзуси ушала бошлади. 2007 йилда Путин айнан ўша Мюнхен конференциясида “АҚШ Европадан чиқиб кетиши керак!” деган орзусини айтган эди. Мана, орадан 18 йил ўтиб, Путиннинг тарихий орзуси ушалиб бошлади.

Кўплаб таҳлилчилар эътибор беришганки, Трамп ҳаммани танқид қилса ҳам, Путинни танқид қилмайди, Путинга тегинмайди. Хулоса шуки, Трамп Путин билан жиддий тирашмайди, у билан келишишга ҳаракат қилади. Бу эса, Украина ва Европа учун – жуда катта ва ниҳоятда ёмон янгилик.

Энди, Украина ўзининг хавфсизлигини ва суверенитетини ҳимоя қилишда фақат Европага суяна олади. Европа эса геосиёсий ва ҳарбий мустақил бўлиш йўлидан боришга мажбур.

Кейинги 80 йил давомида, Европада АҚШга муносабат икки хил бўлиб келди. Франция ва Германия бошчилик Европа давлатлари “ўзимиз алоҳида куч бўлишимиз керак, АҚШга ишониб бўлмайди” деган кайфиятда бўлишди. Лекин бу кайфият билан АҚШ курашиб келди. Бироқ, Полша, Болтиқбўйи ва бошқа давлатлар ҳар доим “АҚШсиз Европа ўз хавфсизлигини таъминлай олмайди, биз Вашингтон билан алоқаларни кучайтиришимиз керак” дейишди. Лекин, мана Трамп келгач, Вашингтоннинг ўзи Европадан кетиш ниятида эканини билдирди. Кремл тарихий ғалаба арафасида турибди. Агар Трамп Америкаси ростдан ҳам Европадан кетса, Европага Россиянинг таъсири ошади.

Бугун Европа уч томондан қуршовда. Шарқдан Путин босим қиляпти, Ғарбдан Трамп Америкаси, Европа ичкарисида эса ашаддий миллатчилар бош кўтармоқда. Бугун Европадаги иккинчи катта сиёсий кучлар – ашаддий миллатчилар.

Энди, Европа мана шу учта таҳдид билан курашиш учун, фақат ўзига ишонишга мажбур. Европа энди ўзининг мудофаасини ўз қўлига олиш йўлидан боради. Франция, Германия ва Буюк Британия Европа хавфсизлиги ва мустақиллигини таъминлаш йўлидан бориш масъулиятини олади. Бошқа йўл йўқ.

Кутилмаганда, Путиннинг ярим ғалабаси, яъни Украина ва Европадан АҚШнинг чиқиб кетиши – пост-совет ҳудуди учун нимани англатади?

Кейинги уч йил ичида, Украина уруши сабаб, Москванинг Марказий Осиёга таъсири анча пасайган эди. Россия минтақадаги ўзининг икки катта лойиҳаси ҳисобланмиш Евросиё иқтисодий иттифоқи ҳамда Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти каби лойиҳаларини яна сезиларни жонлантириб бошлайди. Агар Украина уруши тез тугаса ва Россия ўзини ғалаба қозонган деб ҳисобласа, Москванинг Марказий Осиёга босими, янги олдингидек ёки янада кучлироқ ошади.

Бу вазиятда, Марказий Осиё ва туркий дунё ўзининг ҳамкорлиги, ҳамжиҳатлиги, иттифоқчилиги, интеграциясини сифат жиҳатидан ошириб бориши керак бўлади.

Камолиддин Раббимов,
сиёсатшунос