SIPRI: AQSh qurol eksportini oshiryapti, Rossiya - qisqartiryapti

Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi global qurol bozori dinamikasini belgilashda davom etmoqda. Bu Stokholm xalqaro tinchlik tadqiqotlari instituti (SIPRI) yangi hisobotining asosiy xulosasidir. 2020-2024 yillarda Ukraina dunyodagi eng yirik qurol importchisi edi. Oldingi besh yilga nisbatan xaridlar taxminan 100 baravar oshdi.

SIPRI ekspertlarining hisob-kitoblariga ko‘ra, so‘nggi besh yil ichida Yevropa qurol-yarog‘ importi 155 foizga oshgan. Yevropa Ittifoqi davlatlari Ukrainaga yetkazib berish va o‘zlarining mudofaa qobiliyatini kuchaytirish uchun xaridlarni kuchaytirmoqda, chunki Qo‘shma Shtatlar tobora ishonchli ittifoqchi va hamkor sifatidagi pozitsiyasini yo‘qotmoqda.

AQSh jahon qurol bozorida hukmronlik qilyapti

So‘nggi besh yil ichida Qo‘shma Shtatlar qurol eksportini sezilarli darajada oshirib, jahon bozoridagi ulushini 35 foizdan 43 foizga yetkazdi. Bu keyingi sakkizta yirik eksportchilari bilan bir xil. SIPRI versiyasi bo‘yicha eng yirik eksportchilar ro‘yxatida Fransiya ikkinchi (9,6 foiz), Rossiya esa uchinchi o‘rinda (7,8 foiz).

2020-2024 yillarda Amerika qurollari 107 davlatga yetkazib berildi. Yevropaga eksport ayniqsa sezilarli darajada o‘sdi, oldingi besh yilga nisbatan 233 foizga. 2000-yillarning boshidan beri birinchi marta Yevropa Amerika eksporti uchun asosiy manzilga aylandi va barcha ta’minotning 35 foizini oldi, bu ko‘rsatkich 2015-2019 yillarda 13 foizga teng bo‘lgan. Eng katta oluvchilar Ukraina, Buyuk Britaniya, Niderlandiya va Norvegiya bo‘ldi. Ukraina hissasiga AQSh eksportining 9,3 foizi to‘g‘ri keldi. Shu bilan birga, qurollarning 71 foizi Ukrainaga harbiy yordam ko‘rinishida, asosan, ombor zaxiralaridan o‘tkazildi.

Yaqin Sharq Amerika harbiy-sanoat kompleksi uchun ikkinchi yirik bozorga aylandi (33 foiz). Bu 2015-2019 yillarga nisbatan sezilarli pasayish bo‘lib, mintaqa ulushi 49 foizni tashkil etgan. Saudiya Arabistoni asosiy xaridor bo‘lib qoldi (umumiy hajmning 12 foizi), undan keyin Qatar (7,7 foiz) va Kuvayt (4,4 foiz) boryapti. Isroil 3 foiz ulush bilan Amerika qurollarini eng ko‘p oluvchilar orasida 11-o‘rinni egallaydi.

«AQSh jahon bozorida o‘ziga xos o‘rinni egallaydi: uning ulushi keyingi yirik eksportchi - Fransiyadan to‘rt baravar ko‘proq», — deydi SIPRI qurol-yarog‘ uzatish dasturi direktori Metyu Jorj.

Rossiya - jahon qurol bozorida asosiy autsayder 

Ukrainadagi urush va bunga javoban G‘arb tomonidan kiritilgan sanksiyalar Rossiyaning SSSRdan meros bo‘lib qolgan qator eksport bo‘shliqlaridagi pozitsiyasiga zarba berdi. Qurol bozori bunga yaqqol misoldir.

«Jang maydonida tobora ko‘proq qurolga ehtiyoj sezilmoqda, savdo sanksiyalari ishlab chiqarish va yetkazib berishni qiyinlashtirmoqda, AQSh va uning ittifoqchilari xaridorlarga bosim o‘tkazmoqda», — deydi SIPRI qurol uzatish dasturining katta tadqiqotchisi Piter Vezeman.

SIPRI hisobotiga ko‘ra, so‘nggi besh yil ichida Rossiya qurol eksporti 64 foizga kamaydi. 2020-2024 yillarda Rossiya Federatsiyasi hissasiga jahon eksportining atigi 7,8 foizi to‘g‘ri keldi. Umuman olganda, Rossiya qurollari eksportining 74 foizi Osiyo va Okeaniya mamlakatlariga, 12 foizi Afrika mamlakatlariga, 7,4 foizi Yevropaga (Armaniston, Belarus, Serbiya), 6,4 foizi Yaqin Sharq mamlakatlariga yo‘naltirildi.

Osiyo mamlakatlari orasida Rossiya qurollarining asosiy importchisi Hindiston hisoblanadi. O‘tgan besh yil ichida u barcha rus ta’minotining 38 foizini oldi. 1960-yillardan yaqin vaqtgacha Hindiston deyarli butunlay sovet va Rossiya qurollariga qaram edi. Ammo 2020-2024 yillarda vaziyat keskin o‘zgardi. Rossiya Hindistonga atigi 36 foiz, Fransiya 33 foiz qurol yetkazib berdi.

SIPRI ekspertlarining ta’kidlashicha, Rossiyaning Hindiston va boshqa mamlakatlarga yetkazib berish hajmining qisqarishi Ukrainadagi urushdan oldin boshlangan — Rossiya harbiy-sanoat majmuasi texnologik poygada asta-sekin yutqaza boshlaganligi sababli. Biroq, so‘nggi yillarda keskin pasayish kuzatildi.