Мянмада ҳалок бўлганлар сони 2700 дан ошди. Ҳарбий хунта вазиятни оғирлаштирмоқда

Мянма ҳарбий хунтаси раҳбари Мин Аун Ҳлайн берган сўнгги маълумотларга кўра, 28 март куни содир бўлган кучли зилзила оқибатида 2719 киши ҳалок бўлган. Бу рақам якуний эмас. Такрорий силкинишлардан азият чекаётган мамлакатда ҳалок бўлганлар хотирасига ҳурмат бажо келтириш учун бир дақиқалик сукут эълон қилинди. Бироқ фалокат Мянмада тўрт йилдан бери давом этаётган фуқаролар урушини тўхтата олмади. BBC рус хизмати давом этаётган можаро вайронкор зилзила оқибатларини қандай кучайтираётгани ҳақида ёзди.

Ҳарбий ҳаракатлар давом этиши

Минглаб қурбонлар ва кенг кўламли вайронагарчиликларга қарамай, мамлакат ҳудудидаги ҳарбий ҳаракатлар тўхтамаган ва ҳарбий хунта зарар кўрган ҳудудларга ҳаво ҳужумларини давом эттирмоқда.

BBC Бирма хизматига кўра (Бирма — Мянманинг олдинги номи), Шан штати шимолидаги Наунгчо шаҳрига берилган авиазарба оқибатида етти киши ҳалок бўлган. Ҳарбийлар шаҳарни 28 март куни, маҳаллий вақт билан соат 15:30 атрофида — зилзиладан уч соат ўтганида ўққа тутган.

Бундан ташқари, исёнчиларнинг хабар беришича, Мянма ҳукумати ҳарбийлари 31 март куни зилзиладан энг кўп жабр кўрган Сагайн регионида қуруқлик орқали рейдлар ўтказган.

Гувоҳларнинг сўзларига кўра, бу регион дам олиш кунлари ҳам бомбардимон қилинганди. Зарба зилзила эпимаркази жойлашган Чаунг-У округига тўғри келган.

Мянмада 7,7 магнитудали зилзила 28 март куни содир бўлди. Сўнгги маълумотларга кўра, унинг оқибатида ҳалок бўлганлар сони Мянманинг ўзида 2719 нафарни ташкил этмоқда, яна 4500 дан ортиқ киши жароҳатланган, 400 киши бедарак йўқолган деб ҳисобланмоқда.

БМТ табиий офатдан кейин амалга оширилган авиазарбаларни «мутлақо ғазаблантирувчи ва қабул қилиб бўлмайдиган ҳолат» деб атаган.

БМТнинг махсус маърузачиси Том Эндрюс BBC билан суҳбатда зилзиладан кейин «одамлар омон қолганларни қутқаришга уринаётганида» бомба ташланиши «шунчаки ақл бовар қилмас ҳолат» эканини айтди. У ҳарбий режимни барча амалиётларни тўхтатишга чақирган.

Ҳокимиятдан четлатилган фуқаролик маъмуриятини ифода этувчи Миллий бирлик ҳукумати ўз баёнотида ўз қуролли кучлари якшанба кунидан бошлаб зилзиладан жабр кўрган ҳудудларда «ҳужумкор амалиётлар»ни икки ҳафта муддатга тўхтатганини эълон қилган.

Инсонпарварлик ёрдами тўсилиши

Мянмада қутқарув ишлари давом этмоқда. Зилзиладан сўнг дарҳол хунта раҳбари Мин Аун Ҳлайн жаҳон ҳамжамиятидан ёрдам сўраганди.

«Мен ҳар қандай мамлакатни, ҳар қандай ташкилотни, ҳар қандай одамни ёрдамга чақирмоқчиман. Раҳмат», – деганди у телевидение орқали қилган мурожаатида ва «хорижий ёрдам учун барча йўлларни очгани»ни қўшимча қилганди.

Шу билан бирга, ҳарбийлар инсонпарварлик ёрдамдан фуқаролар урушида восита сифатида фойдаланишидан жиддий хавотирлар мавжуд. Мянма ҳарбийлари узоқ вақтдан бери қаршилик кўрсатиш гуруҳлари ҳаракат қилаётган ҳудудларга ёрдам беришдан бош тортиб келмоқда.

Том Эндрюснинг эслатишича, ўтган гуманитар операциялар давомида ҳарбийлар ёрдамни блокировка қилган ва ходимларни ҳибсга олган.

«Ўтмишдаги гуманитар фалокатлар ва табиий офатлардан биламизки, хунта ҳақиқатни ошкор қилмайди. Шунингдек, унинг инсонпарварлик ёрдами энг зарур бўлган жойга етказилишини блоклаш одати бор», – дейди Эндрюс.

Ҳалокат оқибатлари билан курашаётган шифокорларнинг айтишича, ҳарбий хунта аллақачон ёрдам келишини тўсиб қўйган. Бу ҳақда Guardian нашрига Мандалайдаги зилзила марказидаги саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштиришга ёрдам бераётган икки австралиялик шифокор маълум қилди.

«Инсонпарварлик ёрдамининг бир қисми, аниқроғи, катта қисми муҳтожларга берилмади. Мандалайнинг баъзи туманларида ҳеч қандай ёрдам келмади. Ҳарбийлар уни мусодара қилишди», – деди доктор Нанг Вин журналистларга.

Мянмага ёрдамни АҚШ, Европа Иттифоқи ва АСЕАН, шунингдек, Ҳиндистон, Хитой ва Россия ваъда қилган, улар аллақачон мамлакатга қутқарувчилар ва шифокорлар гуруҳларини юборган. Шу билан бирга, бирмалик фаоллар Россия ва Хитойнинг ҳамдардлигини жиддий қабул қилиш қийинлигини айтмоқда. Бу икки давлат Мянмадаги ҳукмрон ҳарбий режимга қурол етказиб беради.

Ахборот тақчиллиги

Мамлакат ҳарбий раҳбарияти ҳалок бўлганлар, ярадорлар ва бедарак йўқолганлар ҳақида маълумот бераётган бўлса-да, бу маълумотларни ишончли деб бўлмайди. Мамлакатда фуқаролар уруши давом этаётгани сабабли Мянмадан бирор маълумот олиш жуда қийин.

2021 йилги давлат тўнтаришидан бери мамлакатни маҳаллий табиий офатлар кўламини яширишни канда қилмайдиган ҳарбий хунта бошқармоқда.

Бундан ташқари, давлат деярли барча маҳаллий радио, телевидение, босма ва онлайн оммавий ахборот воситаларини назорат қилади. Фейсбук, инстаграм ва твиттер каби ижтимоий тармоқлар бир неча йилдан бери блокланган ҳолатда қолмоқда. Шунингдек, кўплаб оммавий ахборот воситалари ёпилган, мамлакатда журналистлар таъқиб қилинмоқда.

Қолаверса, блокировкани четлаб ўтиш осон эмас. Бу йил Мянмада VPN хизматларидан фойдаланганлик учун жазо жорий этилди. Бунинг учун фойдаланувчилар олти ойлик қамоқ жазоси ёки жаримага тортилиши мумкин.

Жабрланган ҳудудларда мобил алоқа барқарор ишламаяпти, ўн минглаб одамлар эса умуман электр таъминотисиз яшамоқда, бу эса улар билан боғланиш имкониятини қийинлаштирмоқда.

Чет эллик журналистлар мамлакатга камдан кам киритилади. Зилзиладан сўнг ҳарбий хунта зилзила оқибатларини ёритиш учун чет эллик мухбирларга виза бермаслигини, уларнинг хавфсизлигини кафолатлашнинг иложи йўқлигини маълум қилди.

Мянмани ким назорат қилади?

Мянмадаги фуқаролар уруши 2021 йилда, ҳарбий тўнтаришдан кейин бошланган.

Тўнтариш кенг кўламли норозиликларни келтириб чиқарди, ҳар куни минглаб одамлар кўчаларга чиқиб, фуқаролик ҳукуматини тиклашни талаб қилишди. Полиция ва ҳарбийлар намойишчиларга қарши ўқотар қурол қўллаган.

Бир неча йил ўтгач, ҳарбий хунта мамлакатнинг исёнчи гуруҳлар ўртасида бўлиб олинган кўплаб ҳудудлари устидан назоратни бой берди.

BBC суриштируви шуни кўрсатдики, давлат тўнтаришидан деярли тўрт йил ўтгач, ҳарбийлар давлат ҳудудининг тўртдан бир қисмидан камроғини ўз назоратида ушлаб турибди. Тергов маълумотларига кўра, этник армиялар ва турли қаршилик гуруҳлари мамлакат ҳудудининг 42 фоизини назорат қилади. Қолган ҳудуднинг катта қисми баҳсли бўлиб қолмоқда.

Ҳарбий режим ҳавода устунликка эга, чунки қаршилик кўрсатиш гуруҳлари унга қарши туриш имкониятига эга эмас.

Зилзила эпицентри – Сагайн минтақаси ҳозирда асосан демократик қаршилик кучлари томонидан назорат қилинмоқда.