Қисилган электромобил бозори, ер ажратиш ва қурилишда янги тартиблар — ҳафта дайжести

Автомонополия яна ўз қудратини кўз-кўз қилди: электромобил импортига баҳайбат тўсиқ қўйилмоқда. Бешта ҳудудда фермерларга мустақиллик эълон қилинди: улар ўзлари хоҳлаган нарсани экиши мумкин бўлади. Уй-жой қурилишида янгиликлар: эскроу тизимининг тафсилотлари маълум. Ортда қолаётган муҳим хабарлари – Kun.uz дайжестида.

Электромобилларга утилизация йиғими 4 баробарга оширилди

Охирги йилларнинг энг салбий кутилмаларидан бири барибир амалга ошди. Жиззахда электромобил йиғиш бошланганидан бир йил ўтар-ўтмай, импортга навбатдаги улкан тўсиқ киритилмоқда.

Ўзбекистон бош вазири 31 январда имзолаган, 4 феврал куни эълон қилинган қарорга биноан, 1 майдан бошлаб ишлаб чиқарилганига 3 йилдан ошмаган электромобиллар учун утилизация йиғими БҲМнинг 30 бараваридан 120 бараваригача, яъни амалдаги 11 млн сўмдан 45 млн сўмгача оширилади. Бу эса BYD'нинг дилерлик тармоғидан ташқаридаги импорт электрокарлар нархи камида 2600 долларга қимматлашишини англатади.

Яқиндагина қонуности ҳужжатлар кенг жамоатчилик билан муҳокама қилинмаётганига энг юқори даражада эътироз билдирилганига қарамай, қарор жамоатчилик муҳокамасига қўйилмасдан қабул қилинди. Қарор номида “аккумулятор” сўзи хато ёзилгани эса ҳужжатнинг ҳатто зарурий экспертизалардан ҳам ўтганига саволлар туғдирмоқда. Утилизация йиғими каррасига оширилгани юзасидан ҳукумат раҳбари ҳам, ташаббус муаллифлари деб кўрсатилган вазирлар ҳам изоҳ бермади. Янги сайланган депутатлар шов-шувли қарор бўйича ҳеч кимни парламентга чақирмади.

Аҳолининг электромобиллардан фойдаланишини рағбатлантириш ҳақида бот-бот янграётган баёнотлар фонида пайдо бўлган бу қарор, келиб-келиб яшил иқтисодиёт йилида қабул қилингани, таклиф муаллифлари қаторида Экология вазирлиги ҳам кўрсатилгани, йиғимни оширишдан мақсад “яшил технологиялардан фойдаланишни кенгайтириш” деб эълон қилингани, қарор ижросини таъминлаш Жаҳон савдо ташкилотига кириш жараёнларига масъул Жамшид Хўжаевга топширилгани – тармоқларда турли киноя ва кесатиқларга сабаб бўлмоқда.

Қарор талаблари гибрид автомобилларга тааллуқли эмас. Гибрид моделлар учун йиғим ставкаси ҳозирча ўзгаришсиз қоляпти. Шундай бўлса-да, битта сегментда нархлар ошиши табиий равишда бозорнинг барча сегментларига таъсир қилмасдан қолмайди. Маълумот учун, ўтган йили электродвигателга эга 41,5 мингта енгил автомобил импорт қилинган бўлса, шундан 17,5 мингтасини гибрид моделлар ташкил этган.

Эслатиб ўтамиз, маҳаллий ишлаб чиқарувчиларда утилизация йиғимини тўламаслик бўйича имтиёз бор. Kun.uz'нинг очиқ маълумотлар асосидаги ҳисоб-китобларига кўра, биргина UzAuto Motors'га берилган имтиёз сабаб компания 2024 йилда тўламаган утилизация йиғимининг жами миқдори 10 триллион сўмдан ошади. Имтиёзи йўқ хусусий импортёрлар ва жисмоний шахслардан эса ўтган йили 2 триллион сўмга яқин йиғим ундирилган бўлиши мумкин, лекин бу триллионлар қаерга кетаётгани ҳақида шу пайтгача бирор марта маълумот берилмаган.

Суғориладиган ерлар янги тартиб асосида ижарага берилади

Ўзбекистонда илк марта фермерларга ўз ерида нима экишни ўзи белгилаш ҳуқуқи берилмоқда. Бундай ҳуқуқни олиш учун фермерлар 5 та ҳудудда янги тартиб асосида аукционга қўйиладиган ерларни ютиб олиши керак бўлади. 3 феврал куни давлат раҳбари тегишли фармонни имзолади.

Фармонга асосан, Қорақалпоғистон Республикаси, Андижон, Фарғона, Жиззах ва Тошкент вилоятларида жойлашган, туман ҳокимликлари тасарруфида турган, пахта ва ғалла экилмайдиган 3300 гектардан ортиқ экин майдонлари 2025 йил баҳорги экиш мавсумигача янги тартиб асосида аукционга чиқарилади. Бунда, E-auksion платформасига жойланадиган лотлар 3 гектардан 50 гектаргача ўлчамда бўлади, контурларнинг яхлитлиги ва суғориш тизими бузилмайди.

Аукционларда яшаш жойи ёки юридик манзилидан қатъи назар барча жисмоний ва юридик шахслар (резидентлар) иштирок этиши мумкин. Ҳозирда ўз ерига эга фермер ва деҳқонлар, чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналар ҳам шулар жумласидан. Ғолиблар ерни кейинчалик узайтириш имконияти билан 49 йилга ижарага олади ва у ерда қанақа экин экишни давлат билан келишмасдан, ўзи мустақил белгилайди.

Қарорда изоҳталаб бандлар ҳам йўқ эмас. Ҳужжатнинг 4-бандига кўра, олтита туман – Поп, Ўрта Чирчиқ, Ёзёвон, Қўштепа, Қува ва Фарғона туманларида суғориладиган ерларнинг аксарияти ҳокимликлар балансига қайтариб олинади. Қарорда ёзилишича, бу туманлардаги фермерлар ҳозир фойдаланаётган жами ер майдонининг ўртача 80 фоиз қисмига нисбатан ижара ҳуқуқидан ихтиёрий равишда воз кечиши керак. Қолган 20 фоиз ер майдони уларга 49 йилга қайта расмийлаштириб берилади ва бу вақт давомида қанақа экин экишни ўзи мустақил белгилаш ҳуқуқига эга бўлади.

Фермер ўз ерининг 80 фоизлик қисмидан ихтиёрий равишда воз кечишни рад этса, нима бўлади, қарорда бунга аниқлик киритилмаган. Олиб қўйилган ерлар янги тартиб асосида аукционга чиқарилади, шу тариқа, Поп, Ўрта Чирчиқ, Ёзёвон, Қўштепа, Қува ва Фарғона туманлари тўлиқлигича янги тизимга ўтиши, бу туманлардаги барча экинзорларда ер эгалари нима хоҳласа, шуни экиши айтилмоқда. Кузги экиндан олдин янги тартибни бошқа ҳудудларга ҳам татбиқ қилиш масаласи кўриб чиқилади.

Улуш киритиш асосидаги қурилишлар тартибга солинади

Қурилиш соҳасида ҳам янги тартиб жорий этиляпти. Президент фармони билан, ҳали битмаган уйдан квартира сотиб олаётган харидорларнинг алданиб қолиши ҳолатларига қарши чоралар белгиланди. 1 июлдан бошлаб, қурувчилар ва харидорлар ўртасидаги улуш киритиш тўғрисидаги шартномаларни нотариал тасдиқлаш талаб этилади. Нотариал тасдиқланган шартномалар кадастр рўйхатидан ўтказилади ва харидорда ўзи киритган улушга нисбатан мулк ҳуқуқи пайдо бўлади. Мулк ҳуқуқини эса бошқа бировга сотиш ёки мерос қилиб қолдириш мумкин.

Бунинг натижасида, ҳали кадастри чиқмаган уйларнинг ҳам иккиламчи бозори пайдо бўлади. Яъни, хонадонни котлован босқичида сотиб олган бўлсангиз, уни сотиш учун уй битиб, кадастри чиқишини кутиш шарт бўлмайди.

Эскроу тизимини йўлга қўйиш ҳам 2025 йил 1 июлдан бошланади. 2026 йил 1 январдан бошлаб, янги тизим барча учун мажбурий бўлади, қурувчиларга маблағларни фақат эскроу орқали жалб қилишга рухсат берилади. Бунда, қурувчи компания қурилиш ишларининг камида 30 фоизини ўз маблағлари ҳисобидан амалга ошириши керак. Қолган 70 фоизгача бўлган маблағни эскроу ҳисобварағи очилган банк кредит сифатида ажратади. Улушдорлар пулни қурувчининг ўзига эга эмас, банкка – эскроу ҳисобварағига тўлайди. Эскроу ҳисобида пул тургани учун, банк қурувчига арзонроқ кредит беради. Улушдорлар тўлаган, эскроу-ҳисобда сақлаб келинган пуллар уй битмагунча қурувчига берилмайди.

1 июлдан, шунингдек, янги қурилаётган уй-жойлар бўйича очиқ платформа ишга тушиши керак. Қурувчилар бу платформага лойиҳага оид муҳим ҳужжатлар ва маълумотларни жойлайди. Харидорлар платформага кириб, қурувчининг рейтинги ва ҳужжатлари, бундан аввал қанақа лойиҳаларни амалга оширгани, аввалги лойиҳаларни ўз вақтида топширганми ёки йўқ – текшириши мумкин бўлади. Шунингдек, платформада қурилаётган объектнинг жойлашуви, унда нечта қават, нечта квартира бўлиши, квартираларнинг нечтаси сотилгани, уйлар қачон фойдаланишга топширилиши каби маълумотлар ҳам бўлади. Объект платформага киритилмаган бўлса, нотариуслар ва кадастр органлари бу объектга улуш киритиш тўғрисидаги шартномаларни қабул қилмайди. Платформага маълумот киритмаган қурувчилар жавобгарликка тортилиши айтилмоқда.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Ўзбекистонда камбағаллик чегараси янгиланди. Эндиликда киши бошига бир ойлик харажатлар 669 минг сўмга етмайдиган оилалар расман камбағал ҳисобланади. Эътиборлиси, 669 минг сўм – бир йил олдингидан атиги 7,7 фоизга юқори. Ваҳоланки, 2024 йилги расмий инфляция 9,8 фоиз деб эълон қилинган эди. Маълумот учун, расмий рақамларга кўра, ўтган йили камбағаллик даражаси 11 фоиздан 8,9 фоизга тушган: камбағаллар сони 719 минг нафарга камайиб, 2024 йил якунида 3,3 млн кишини ташкил этган.

Хориждан Ўзбекистонга курерлик жўнатмалари учун йиғим белгиланди. Эндиликда халқаро курерлик жўнатмаларида 1 кг юк учун БҲМнинг 2 фоизи (7500 сўм) миқдорида йиғим ундирилади. Шу билан бирга, бир қатор божхона йиғимларининг ставкалари Жаҳон савдо ташкилоти талабларига мувофиқ пасайтириляпти. Хусусан, божхона қиймати 100 минг доллардан юқори бўлган импортдаги божхона йиғимлари анча арзонлашган.

Швейцария Гулнора Каримова иши доирасида мусодара қилинган маблағларнинг 182 млн долларлик навбатдаги пакетини Ўзбекистонга қайтармоқда. 6 феврал куни Ўзбекистон ҳукумати ва Швейцария федерал кенгаши тегишли битимни имзолади. 182 млн доллар БМТ шафелигидаги траст фондига топширилади ва халқ манфаатларига ишлатилиши назорат қилиб турилади. Эслатиб ўтамиз, Швейцария томони 2022 йилда 131 млн долларлик биринчи пакетни қайтарган.

Ўзбекистонда 1 майдан бошлаб маҳсулот ва хизматларни “Ҳалол” белгиси билан тамғалаш йўлга қўйилади. Ҳукумат қарорига кўра, “Ҳалол” сертификати 3 йилга берилади ва белгиланган талабларга риоя этилиши даврий баҳолаб борилади. Бу жараёнда Ислом мамлакатлари стандартлари ва метрология институти (SMIIC) тасдиқлаган мезонларга устуворлик берилади. Сертификат олиш учун тегишли тартибда аккредитациядан ўтган ташкилотга мурожаат қилиш керак бўлади. Сертификатловчи ташкилотга 6 ой ичида аккредитация бериш вазифаси қўйилган.