АҚШ Сурияга қарши санкцияларни бекор қилмоқда. Бу нима учун муҳим?

Ар-Риёддаги учрашув

Трампнинг аш-Шараъа билан учрашуви ҳақида 13 май куни кечқурун маълум бўлди. АҚШ президентининг Суриядан санкцияларни олиб ташлаш ҳақидаги кутилмаган баёнотидан кўп ўтмай, Оқ уй Трамп икки етакчи эртаси куни Саудия Арабистонига борганида ал-Шаръа билан «саломлашиш»га рози бўлгани ҳақида хабар берди.

Оқ уй маълумотига кўра, Саудия Арабистони шаҳзодаси Муҳаммад ибн Салмон Ол Сауд ҳам қатнашган учрашув бир ярим соатдан ошиқ вақт давом этган.

Туркиядаги Andalou агентлиги хабарига кўра, учрашувга видеоалоқа орқали Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған ҳам қўшилган.

Оқ уйдагилар хабарига кўра, учрашув чоғида Трамп Сурия президентига «ўз мамлакатида тарихий нимадир қилиш учун улкан имконияти борлиги»ни айтган. У аш-Шаръадан «хорижий террорчиларга Сурияни тарк этишни буюришни, фаластинлик террорчиларни депортация қилишни, АҚШга ИШИДнинг қайта тикланишига йўл қўймасликда ёрдам беришни, шунингдек, Сурия шимоли-шарқидаги ИШИД жангариларини сақлаш марказлари учун жавобгарликни ўз зиммасига олиш»ни сўраган.

Трамп, шунингдек, Сурия етакчисини Исроил ва бир қатор араб давлатлари ўртасидаги муносабатларни нормаллаштиришга қаратилган шартномалар – «Иброҳим келишувлари»ни имзолашга чақирган. Исроил 2020-2021 йилларда ушбу ташаббус доирасида БАА, Баҳрайн ва Марокаш билан битимлар имзолаганди.

Аш-Шаръа эса Вашингтон ва Дамашқ терроризмга қарши кураш ва кимёвий қуролларни йўқ қилишда умумий манфаатларга эгалигини тасдиқлади. У Сурия шарқ ва ғарб ўртасидаги савдода муҳим бўғинга айланишига умид билдирган, шунингдек, Америка компанияларини Сурия нефти ва газига сармоя киритишга чақирган.

CNN манбаси учрашув «юқори даражадаги ижобий кайфиятда ўтгани»ни таъкидлаган.

The Times нашри давлат раҳбарлари учрашувидан олдин Аҳмад аш-Шаръанинг Трампдан Сурияга қўйилган санкцияларни олиб ташлашни сўрагани, бунинг эвазига эса АҚШга Суриянинг табиий ресурсларидан фойдаланиш имкони берилишини таклиф қилгани ҳақида ёзганди. Нашр бу келишув худди АҚШнинг Украина билан тузилган табиий ресурслар битимига ўхшашлигини қайд этган. Шунингдек, Аҳмад аш-Шаръа Дамашқ шаҳрида Trump Tower қуриш таклифини айтгани ҳам хабар қилинган.

Reuters Сурияни жаҳон молия тизимидан узиб қўйган АҚШ санкциялари бекор қилиниши – мамлакатда фаолият юритаётган гуманитар ташкилотларнинг янада фаоллашувига, шунингдек, хорижий инвестициялар ва савдони қайта тиклашга имкон беришини таъкидлаган.

Бу учрашув нимаси билан муҳим?

BBC форс хизмати мухбири Ҳашаяр Жунайди Доналд Трампнинг Аҳмад аш-Шаръа билан учрашуви Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад ибн Салмоннинг Яқин Шарқ келажаги ҳақидаги тасаввурини мустаҳкамлаш учун ажойиб имконият деб ҳисоблайди.

Сурияда Башар Асад режимининг қулаши Эрон Ислом Республикаси учун жиддий мағлубият бўлди ва шу билан бирга Саудия Арабистонига Эроннинг араб дунёсидаги таъсирини чеклаш имкониятини берди.

Бироқ, Асаднинг ҳокимиятдан четлатилиши Саудия Арабистони ва Туркиянинг Суриядаги мавқейини мустаҳкамлаш учун етарли эмас.

Иккала давлатга ҳам аш-Шаръа бошчилигидаги барқарор ҳукумат керак. Хавфсизликни тиклаш, иқтисодий тикланишга ҳисса қўшиш ва уруш пайтида вайрон бўлган мамлакатни қайта қуриш бўйича саъй-ҳаракатларга раҳбарлик қила оладиган ҳукумат.

АҚШ 50 йил олдин Сурияга нисбатан жорий этган санкциялар бекор қилиниши Саудия Арабистони ва Туркиянинг Сурияга катта миқдорда сармоя киритишига йўл очади. ОАВ маълумотларига кўра, АҚШдан санкцияларни бекор қилишни Муҳаммад ибн Салмон ва Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған сўраган.

Санкциялар бекор қилинишидан АҚШ компаниялари, айниқса энергетика соҳасидаги компаниялар ҳам ютиши кутилмоқда.

Трампнинг аш-Шаръа билан учрашуви «Ал-Қоида»га алоқадорлиги учун танқидга учраган, илгари Абу Муҳаммад ал-Жўланий тахаллуси билан танилган шахсга халқаро легитимлик беришда ҳам муҳим рол ўйнайди.

АҚШ ва Сурия муносабатлари тарихи

АҚШ Сурияга нисбатан санкцияларни 1970-йиллардаёқ жорий қилган эди. 1979 йилда Яқин Шарқ мамлакати «терроризмга ҳомийлик қилувчи давлат» деб тан олинган, бу эса бир қатор молиявий чекловлар ва қурол-яроғ етказиб беришни тақиқлашни англатарди.

АҚШ президенти охирги марта Сурия президенти билан 2000 йилда учрашган: ўшанда Билл Клинтон Женевада Башар Асаднинг отаси Ҳафиз Асадни Исроил билан урушни тўхтатишга кўндиришга уринганди.

Сурияга Башар Асад раҳбарлик қилган даврда эса Вашингтон санкцияларни янада кучайтиради. АҚШ 2004 ва 2011 йилларда қатор молиявий санкцияларни жорий қилади. Хусусан, АҚШдан Сурияга экспорт чекланади, Америка компанияларининг Сурияда фаолият юритиши ҳам тақиқланади, Сурияга тегишли активлар музлатилади. Президент Барак Обама даврида эса Башар Асад ва унинг оила аъзоларига ҳам санкциялар жорий қилинади. АҚШ Суриядан нефт импортини ҳам тақиқлаган.

Associated Press хабарига кўра, Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу апрел ойида Вашингтонга ташрифи чоғида Трампдан Сурияга нисбатан санкцияларни юмшатмасликни сўраган.

Шунга қарамай, 13 май куни Трамп Дамашқдан санкцияларни олиш нияти ҳақида эълон қилди.

«Мен Сурияга буюк бўлиш имконини бериш мақсадида унга нисбатан санкцияларни бекор қилиш ҳақида буйруқ бераман. Уларнинг порлаш вақти келди. Биз барча санкцияларни олиб ташлаймиз. Омад, Сурия, бизга ўзгача нимадир ўзгача нарсани кўрсат», – деди Трамп 13 май куни Ар-Риёдда бўлиб ўтган инвестиция форумида сўзлаган нутқида.

Расмий Дамашқ Трампнинг санкцияларни бекор қилиш ҳақидаги баёнотини олқишлади. Сурияга қарши санкцияларнинг бекор қилиниши «Сурия халқи учун иқтисодий барқарорлик ва кўп йиллик ҳалокатли урушдан кейин ҳақиқий тикланиш йўлидаги тараққиётимиздаги ҳал қилувчи бурилиш нуқтасидир», деди Сурия ташқи ишлар вазири Асаад ал-Шайбоний Sana Сурия давлат ахборот агентлиги билан суҳбатда.

Сурия аҳолиси ҳам бу хабарни хурсандчилик билан қарши олди. Гувоҳларнинг журналистларга айтишича, сурияликлар Дамашқ, Ҳомс ва бошқа шаҳарларда кўчаларга чиққан. Кўчалар бўйлаб автомашиналар колонналари ўтган, ҳайдовчилар сигнал берган, йўловчилар давлат байроқларини ҳилпиратган.

«Санкцияларнинг олиб ташланиши Сурияни вайрон бўлиш йўлига олиб келган аввалги режим устидан иккинчи ғалабадир», – деди Дамашқда яшовчилардан бири.

Трампнинг Ар-Риёддаги чиқишидан сўнг АҚШ молия вазири Скотт Бессент Сурияга нисбатан санкцияларни юмшатиш устида иш олиб борилаётганини маълум қилди.

«Молия вазирлиги Суриядаги вазиятни барқарорлаштириш ва унинг тинчликка томон ҳаракатланишига кўмаклашиш мақсадида санкцияларни юмшатиш устида ишламоқда», – дея ёзди Скотт Bessent X тармоғида.

Ҳозирча Трампнинг баёноти барча санкцияларни қамраб оладими ёки фақат 2011 йилда киритилган охирги санкцияларга тегишли бўладими, буниси аниқ эмас. Бироқ мутахассислар АҚШнинг бу ҳаракатини мамлакат сиёсатидаги жиддий ўзгариш сифатида баҳоламоқда.