АҚШ Аляскани Россияга қайтариш истиқболларини муҳокама қилмоқда

Кремлнинг Доналд Трамп жамоаси билан музокаралари мавзуларидан бири Аляскани сотиб олиш масаласи бўлган, демоқда муҳокамаларга яқин манбалар. Тахминларга кўра, АҚШ ҳудуд қийматининг бир қисмини (200 миллиард долларни) Россиянинг илгари музлатилган активларидан олиши мумкин. Бу ҳақда The Insider ёзди.

Келишувнинг умумий қиймати ҳозирча аниқ эмас, бироқ у бир неча баробар юқори бўлади, деди манбалар. Амалдаги лойиҳага кўра, у ерда яшовчи 700 минг кишининг барчаси Америка фуқаролигини сақлаб қолади, бироқ автоматик равишда Россия паспортига эга бўлиш ҳуқуқини олади.

«Аляскани Россияга қайтариш референдумсиз имконсиз, аммо Гренландия мисолида бўлгани каби, Трамп жамоаси сайловчиларни «сотиб олишга» умид қилиши мумкин», деб тушунтирди американист Александр Веселовский.

«Агар ҳар бир фуқарога 100 минг доллар тўласангиз, ҳатто гўдакларни ҳам қўшиб ҳисобласангиз, бу тахминан 70 миллиард долларга тушади — харид нархидан бир неча баравар кам. Ва Аляска республикачи штат экани ва у ерда Трампга ишонч катта экани ҳисобга олинса, жамоатчилик фикрини манипуляция қилиш қийин бўлмайди. Бироқ, Республикачилар партияси етакчиларини бунга рози қилиш анча мураккаб бўлади», деб тушунтирди у.

Ҳам Россия, ҳам Америка манбалари Аляскани сотишнинг асл сабаби пул эмас, балки табиий ресурслардан фойдаланишда экани ҳақидаги фикрга қўшилади. Ҳозир конларнинг ўзлаштирилиши Американинг атроф-муҳит ҳимояси қонунлари билан чекланган ва бундан ташқари, АҚШ ва Россия ўртасида Американинг континентал шелфга даъволари ҳажми бўйича келишмовчиликлар мавжуд.

«Дастлабки режа шунчаки экологик чекловларни олиб ташлаш ва Американинг қитъа шелфи ўлчамига оид даъволари кенгайиши билан Россияга қарши туриш эди», деб тушунтирди Трамп маъмуриятига яқин манба.

«Аммо бу АҚШда янги суд жараёнларига ва Россия билан муносабатлардаги яна бир можаро нуқтасига олиб келган бўларди, шунинг учун оддийроқ ечим Россия компаниялари билан биргаликда конларни ўзлаштириш бўйича олдиндан келишиб олган ҳолда ушбу ҳудудни Москва юрисдикциясига ўтказиш эди. Айниқса россиялик бизнес 2018 йилдан бери Аляскада нефть ва газ қазиб олиш билан шуғулланаётгани сабабли, бу қандайдир янгилик эмас. Натижада чекловлардан қочиб, ярим триллион доллар ишлаб топиш мумкин», деди у.

АҚШ Демократик партияси аллақачон Аляскани сотиш лойиҳасини миллий манфаатларга хиёнат деб атади ва буни Трамп ўзининг асосий ҳомийлари бўлган тоғ-кон компаниялари манфаатларини кўзлаб амалга ошираётганини таъкидламоқда.

Бу нафақат Аляска аҳолисига, балки бутун сайёрага зарар етказади: экология чекловлари глобал исишга қарши курашнинг бир қисми сифатида амалга оширилган. Шундай бўлса-да, Трамп атрофидагилар демкоратларнинг қаршилиги катта бўлмаслигига умид қилмоқда, чунки бир штатнинг йўқ бўлиши кейинги сайловларда уларнинг фойдасига хизмат қилиши мумкин.

Қайд қилинишича, бу Аляска бўйича АҚШ-Россия музокараларининг учинчи марта ўтказилиши: бундан олдин, ҳудудни сотиш режаси 2015 йилда жиддий муҳокама қилинган эди. Ҳатто 600 миллиард доллар миқдоридаги қиймат айтилди, бироқ нефть нархининг кескин тушиб кетиши музокараларга тўсқинлик қилди. Бундан олдинги музокаралар 2008 йилда бўлиб ўтди, аммо халқаро молиявий инқироз ҳаммасини барбод қилди.

Бу сафар музокарачилар ижобий кайфиятга эга, чунки ишда иқтисодий манфаатлар ҳам, сиёсий имкониятлар ҳам бирлашди: Трамп учун навбатдаги оралиқ сайловлар олдидан Конгресс орқали бундай баҳсли сиёсий қарорларни ўтказиб олиш қийин бўлмайди.

1799-1867 йилларда Аляска ва унга туташ ороллар Россия империясига тегишли «Рус-америка компанияси» назорати остида эди. Қрим уруши даврида Узоқ Шарқдаги ҳарбий ҳаракатлар Россия империясининг шарқий ерлари ва айниқса Алясканинг мутлақ заифлигини кўрсатди. Яқин келажакда ҳимоя қилиш ва ривожлантириш имконсиз бўлган ҳудудни беҳуда йўқотмаслик учун Россия уни сотиш тўғрисида қарор қабул қилди.

Аляскани сотиш шартномасининг имзоланиши 1867 йил 30 мартда Вашингтонда бўлиб ўтди. Майдони 1 миллион 519 минг км² бўлган ҳудуд 7,2 миллион долларга сотилди, яъни 1 км² учун 4,74 долларга. Шу йилнинг 18 октябрида Аляска Қўшма Штатларга ўтказилди.