Урушнинг уч йиллиги, Трампнинг таҳдидлари ва арра кўтарган Илон – ҳафта дайжести

Ассалому алайкум. Бугун 23 феврал, якшанба. Бундан уч йил аввал шу кунда қўл-қўлга тегмай ишлаганимиз эсимда. Ўша вақтда дунё худди порох солинган бочканинг устида турган, бочка эса борган сари қизиётганди. Бу видеони ёзишдан аввал ўша куни нималар билан шуғулланиб, қандай материаллар тайёрлаганимизни кўздан кечирдим. Ўшанда ишхонада ётиб қолиб ишлагандик. Орада фақат овқатланишга вақт топардик.

Биз 2021 йил кузидан бошлаб Украина ва Россия чегарасидаги эскалация ҳақида тинимсиз ёзиб борар, бир неча йилдан буён шу мавзу ичида яшаётган инсон сифатида феврал бошидаги риторикалар уруш бошланиши учун асос эканини тезда тушунгандик.

Барчаси сал олдинроқ, 21 февралда бошланганди. Аввалига Денис Пушилин ва Леонид Пасечник Путинга мурожаат қилиб, ўзини мустақил деб эълон қилган «Донецк ва Луҳанск халқ республикалари» мустақиллигини тан олишни сўради, Путин бу илтимосни қаноатлантирди, кейин Россия бош разведкачиси Сергей Наришкин қовун туширган, залдаги камера қора пакет билан ёпиб қўйилган ўша машҳур хавфсизлик кенгаши йиғилиши бўлиб ўтади. Кейин Россия парламенти мамлакат армиясидан бошқа давлат ҳудудида фойдаланишга рухсат беради. Кўп ўтмай Пушилин ва Пасечник Путиндан Киевга қарши туриш учун ёрдам сўрайди.

Россия 23 феврал, Совет армияси ташкил этилган кунни катта байрам қилиб нишонлайди ва шу билан Путин кечгача кўриниш бермайди. Хуллас, воқеалар 24 февралга яқинлашган сари одамнинг юраги тез ураверади, ҳатто ҳозир ҳам. Чунки ўша воқеалар биздан унча узоқ бўлмаган сарҳадларда ҳақиқий даҳшат бошланганини эслатади.

Соат миллари 24 февралга ўтганидан ҳеч қанча ўтмай Сергей Лавровнинг телефони жиринглайди. Россия бош дипломатига Путин қўнғироқ қилади-да, тез орада махсус ҳарбий амалиёти бошланишидан бохабар этади. Ҳа, Лавров «СВО» бошланишидан биринчи бўлиб хабар топади. Тонгда эса Путин ўша машҳур чиқишини амалга оширади.

Биласизми, машъум 24 февралгача ҳам кўпчиликда жуда кичик бўлса-да умид бор эди. Ахир икки славян давлат шундай ривожланган замонда урушмаса керак деган хаёл жуда кичик бўлса ҳам умид учқунини ўчирмай турганди. Бироқ урушни бошлаш ҳақида қарор қабул қилган одамнинг ҳеч ким билан, ҳеч кимнинг умиди билан иши йўқ эди.

Кўз очиб юмгунча уч йил ўтиб кетди, лекин ҳаммаси кечагина бошлангандай. Узр, кириш қисми чўзилиб кетди. Демак, доимгидек бу якшанбада ҳам ортда қолаётган ҳафтанинг энг муҳим воқеаларини ёдга оламиз.

АҚШ ва Россия учрашуви

Ҳафта бошида Арабистонда АҚШ ва Россия делегацияси вакиллари учрашув ўтказди. Икки томондан ҳам бош дипломатлар – Марко Рубио ҳамда Сергей Лавров иштирок этди. Ҳозирча Ар Риёзда нималар гаплашилгани аниқ эмас, америкаликлар бу Украинадаги уруш муҳокамаси эмас, шунчаки икки томонлама муносабатларни тиклаш учун учрашув дейишди. Трампнинг гапларига қараганда бу айнан уруш муҳокамаси бўлган. Агар шундай бўлса, нега Украина таклиф қилинмади? Бу ҳақида кейинроқ.

Трампнинг Зеленскийга таҳдидлари

Ҳафтанинг энг асосий воқеаси АҚШ президенти Доналд Трампнинг Украина президенти Володимир Зеленский манзилига йўллаган серияли таҳдидлари бўлди. Ишонинг, Зеленскийга ҳатто Путин бундай таҳдид қилмаган. Трамп Зеленскийни худди Россия пропагандаси методичкаларидаги каби қизиқчи деб атади. Кейинроқ у сайланмаган диктатор эканини иддао қилди. Ваҳоланки, Трампнинг Зеленскийга нисбатан муносабати яқин-яқингача бунақа радикал эмасди. Олдинги президентлик муддатида Трамп Зеленскийга ҳамманинг олдида раҳмат ҳам айтган. Бу жуда узун мавзу, фурсат бўлса, унга алоҳида тўхталармиз.

Дарвоқе, биз Трампнинг таҳдидлари ҳақида алоҳида видео тайёрладик, уни кўрсангиз, мавзуни яхшироқ тушуниб оласиз.

500 миллиард долларлик нафрат

Трамп нега Зеленскийни бунчалик ёмон кўриб қолгани эса кейинроқ маълум бўлди. АҚШ нашрларига кўра, америкаликлар Мюнхен конференциясида Зеленскийга Украина қазилма бойликларидан тушадиган фойдани бўлишиш бўйича Трампнинг таклифини етказган. Ўша келишувда Украина барча нодир металлар савдосидан тушадиган пулнинг ярмини АҚШга бериши, етмаганига Вашингтон Украинадаги газ, нефт захиралари, савдо портлари устидан назорат ўрнатиши қайд этилган. Трамп АҚШ Украинага берган қурол-яроғ пулини шу тариқа қайтариши керак деб ҳисоблайди.

Зеленский бу келишувни имзолаш Украинани сотиш эканини айтиб, уни оммавий тарзда рад этади. Шундан кейин Трампнинг Зеленскийга нисбатан таҳдидли чиқишлари авж олди.

21 феврал куни Трамп бу борада очиғини айтди: «Украина минерал ресурслар ҳақида келишувни имзоламаса, уларда муаммо пайдо бўлади». Бу гап нимани англатишини тушунтириш шартмас, менимча.

Кит Келлогнинг Киевга ташрифи

Ўтган ҳафтада Доналд Трампнинг Украина бўйича махсус вакили Кит Келлог Киевда Зеленский билан учрашди. Украина президенти бу учрашув АҚШ билан ҳамкорликни давом эттиришга умид уйғотганини айтди.

Трампнинг махсус вакили ўз саҳифасида ёзган постига эътибор беришингизни сўрардим: «Урушдаги мамлакатнинг жасоратли раҳбари Володимир Зеленский ва миллий хавфсизликни таъминлаган истеъдодли жамоаси билан ижобий муҳокамалар бўлди», деб ёзди генерал Келлог.

Трамп Зеленскийни қизиқчи-ю, диктатор деб атаётган вақтда унинг махсус вакили Украина президентини жасоратли раҳбар деб атади. Дарвоқе, Трамп Украинадаги урушни тугатиш бўйича АҚШнинг асосий вакили этиб давлат котибини, бирор қариндоши ёки жиянини эмас, айнан генерал Келлогни тайинлаган. Жаноб Келлог Трампдан сўрамай Зеленскийни жасоратли одам деб атай олармикин?

Ғазодаги вазият: ҲАМАС жасадларни адаштириб юборди

Фаластиннинг Ғазо бўлгасида ҲАМАС ва Исроил ўртасида ўт очишни тўхтатиш режими давом этмоқда. Ҳозирча ҳаммаси жойида дейиш мумкин. Бироқ ортда қолган ҳафтада келишув бекор бўлишига бир бахя қолди. Гап шундаки, ҲАМАС келишувга кўра 20 феврал куни исроиллик 4 асирнинг жасадини қайтарди. ҲАМАС бу гал ҳам асирларни қайтариш жараёнини шоуга айлантирди. Ҳаракат жангчилари Қизил Хоч машиналарига олиб борган 4 тобутда 7 октябрдаги ҳужум вақтида асир олинган 83 ёшли Одед Лифшитс, Нир-Оз кубитсасида асир олинган исроиллик аёл Шири Бибас ва унинг бири 4 яшар, бири 9 ойлик гўдаклари жасади бўлиши керак эди. Жасадлар парчаланиб кетгани учун Исроил уларнинг шахсини ДНК орқали аниқлаштириб олади.

Тест натижалари чиққач тобутдаги аёл Шири Бибасга тегишли эмаслиги аниқ бўлди. Унинг ўрнига бошқа фаластинлик аёл жасадини солиб юборишган. ҲАМАС бу тушунмовчилик сабаб содир бўлганини билдирди, лекин Исроил жасад бошқа бўлгани учун келишувни бекор қилишини айтди. ҲАМАС кейинроқ Шири Бибасга тегишли жасадни қайтарди. Бу гал жасад айнан унга тегишли экани аниқ бўлди.

ҲАМАС аёл ва болалари Исроил ракета зарбаси вақтида ҳалок бўлганини билдирди. Исроил эса улар асирликда қийнаб, бўғиб ўлдирилганини маълум қилди. Уруш ҳолатида ҳар икки томоннинг маълумотларини текшира олмаймиз, лекин аниғи шуки ҲАМАС негадир асир олган исроиллик аёл, унинг эмизикли чақалоғи ва 4 яшар гўдаги жоҳил одамлар бошлаган мантиқсиз уруш сабаб фаластинлик минглаб гўдаклар каби азобланиб ҳалок бўлган.

Францияда фавқулодда йиғилиш

АҚШнинг миллиардер президенти Доналд Трамп бойвачча дўсти Илон Маск билан бирга дунё сиёсатининг оёғини осмондан қилаётгани фонида Европа хавотирга тушиб қолди. Ахир Трампнинг вице-президенти Жей Ди Венс Мюнхен конференцияси вақтида очиқчасига Европа ортиқ АҚШнинг иттифоқчиси эмаслигига ишора қилди. Россия ва АҚШ Украинадаги урушни тугатиш бўйича музокараларда Европага жой йўқ эканини очиқ айтишди.

Тўғри, Европа фаровонлик, аҳолининг яшаш тарзи бўйича АҚШдан ортда эмас, қайтанга олдинда десак ҳам бўлади. Бироқ ҳарбий қудрат борасида бундай эмас. Европа давлатлари Иккинчи жаҳон урушидан кейин ҳеч ким қитъада уруш бошламайди деб ўйлаб, асосий пулни технологиялар, аҳоли ҳаёт тарзини яхшилашга сарфлади. Ҳа, қурол-яроғ ҳам ишлаб чиқарилди, исталган турдаги замонавий қуроллар Европада топилади, Британия ва Францияда ядро қуроли ҳам бор. Бироқ армиянинг жанговар тайёргарлиги борасида бундай деб бўлмайди.

Европа НАТО тузилганидан кейин уруш бўлса, АҚШ уларни ҳимоя қилишга қаттиқ ишониб, армияга эътибор бермай қўйган. Масалан, ҳозир Европада Финландиядан бошқа мажбурий ҳарбий хизмат жорий қилинган давлат йўқ. Финларни айнан шу учун жон-жон деб НАТОга қўшишди.

Энди Макрон бошчилик европаликлар АҚШ улардан юз ўгирган бир вақтда биргаликда ҳимояланиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқишга киришди. Улар энг аввало Украинага мустақил тарзда ҳарбий ёрдам беришга келишиб олди. Ҳатто Европада НАТОга ўхшаган алоҳида ҳарбий тузилма ҳам яратилиши мумкин. Европа кимдан ҳимояланишга бунчалик чоғланаётганини эса яхши биласиз.

Исроилда автобус портлаши

Исроил пойтахти Тел-Авивда учта бўш автобус портлатилди. Яна иккита автобусда портламай қолган бомба топилган. Полиция ахборотига кўра, бу катта эҳтимол терактга тайёрланиш бўлган. Ҳодисадан кейин Исроилдаги барча жамоат транспортлари фаолияти тўхтатилиб, уловларни текшириш бошланган.

Европа ўтинли печларни тақиқламоқчи

Европа Иттифоқи қитъадаги экологик ҳолатни яхшилаш учун янги чоралар изламоқда. Янги қонун лойиҳасига кўра иттифоққа аъзо давлатларда ўтинда исийдиган печлар тақиқланиши мумкин. Бироқ бу таклиф ҳаммага маъқул эмас, хусусан, Шарқий Европа давлатларига. Латвия энергетика вазири Каспарс Мелниснинг айтишича, мамлакат ўтин ёқишни тақиқлай олмайди, чунки жуда кўп фуқаролари шу тарзда исинишга мажбур. Унинг сўзларига кўра, Латвиядаги 41 фоиз уй хўжаликларида иситиш учун ўтин ёқилади.

Латвия Еврокомиссия билан ушбу масала муҳокамаси вақтида бошқа чораларни таклиф қилишини билдирган. Бу борада мамлакатда бутун бошли дастур ишлаб чиқилган. Унга кўра, давлат ўтин ёқадиган хўжаликларга қуёш панеллари, қуёш нурида ишлайдиган коллекторлар, иссиқлик насослари ва бошқа иситиш ускуналари ўрнатиш учун моддий ёрдам беради.

Европада иссиқлик насослари оммалашмоқда

Иситиш мавзусини давом эттирсак. Тобора кўпроқ европаликлар уйларини иситиш учун иссиқлик насосларидан фойдаланмоқда. Бироқ бу жуда қиммат ускуна, ўртача 10 минг доллар туради. Унинг энг асосий устунлиги эса электр энергиясини тежаши ва экологик тозалигида. Шу учун давлатлар уйига иссиқлик насослари ўрнатадиган хўжаликларга субсидия беришни оширди. Масалан, Британияда уйингизга иссиқлик насоси ўрнатадиган бўлсангиз, давлат сизга 7,5 минг фунт субсидия беради. Бу қимматроқ, тахминан 15 минг фунт турадиган ускуна учун. Оддийроқ насос қўйдирсангиз, 5 минг фунтини давлат тўлаб беради.

Қитъада энг кўп иссиқлик насослари Францияда ўрнатилган. Париж бундай экологик тоза ускуна ўрнатадиганларни молиялаштириш учун бутун бошли дастур ишлаб чиққан. Унда 500 минг хўжаликни иссиқлик насоси билан таъминлаш кўзда тутилган.

Шотландиядаги ғаройиб новвойхона

Бугунги дастурга ҳам мен яхши кўрадиган қаҳрамон, Виллиам Уолс юрти Шотландиядан хабар топиб келдим. Шу кунларда шотландиялик ғаройиб новвойхона ҳақида репортажга кўзим тушди. Хуллас, Том Кирби деган новвой анча йиллар аввал Bread Club (нон клуби)га асос солган. Лойиҳага кўнгилли новвойлар жалб қилиниб, улар оммавий боғларда, йўл чеккаларида экилган буғдойдан ун қилиб, нон пиширишган. Кейин нонни Эдинбургнинг чеккароқ қисмидаги дўконга олиб бориб, қанча пулинг бўлса, бериб, истаганча нон олиб кетавер, деб ёзиб қўйишади.

Тез орада бу лойиҳани қўллайдиганлар топилади, кимдир ун олиб келади, кимдир шундоғам бошқа жойдан олаётган нони учун мана шу клубдагиларга буюртма беради. Ташкилотчилар ҳамма энг яхши нонни истеъмол қилишга ҳақли деб ҳисоблагани учун шундай ишга қўл урганини айтади.

Бу ташкилотчилар нон тарқатишдан ташқари ҳар ҳафта Эдинбургда имкони йўқлар учун бепул оммавий тушлик ташкил қилишади. Кўрган бўлсангиз, Жейсон Стенҳемнинг «Колибри эффекти» деган киносида шундай овқат тарқатиш тасвирланган. Ташкилотчиларнинг айтишича, охирги вақтларда мана шундай хайрия тушликларига келиб жуда кўп пул бериб кетадиган мижозлар кўпайган.

Ана шунақа гаплар. Бежизга кўрсатувни нон ҳақида янгилик билан тугатмаяпмиз. Бугунги уруш замонида, қимматчилик авж олаётган даврда ҳеч кимнинг дастурхонидан нон аримасин. Ҳафталик дайжест кўрсатуви билан кейинги якшанбада кўришгунча.

Ўткир Жалолхонов тайёрлади.
Тасвирчи ва монтаж устаси – Фахриддин Ҳотамов.